Είναι αναμφισβήτητο ότι η πίστη και αφοσίωση στην ιδέα του έθνους, η εθνική ή πατριωτική ιδεολογία, έχει αποδειχθεί η ισχυρότερη και ανθεκτικότερη των τελευταίων αιώνων, αφού πάνω στο έθνος-κράτος εξακολουθεί να είναι κυρίως δομημένο το διεθνές στερέωμα. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι εθνισμός και πατριωτισμός έχουν κατά κόρον λοιδορηθεί – και συνεχίζουν να βάλλονται – από τις δύο ιδεολογίες που έδωσαν και δίνουν τον τόνο τους τελευταίους δύο αιώνες: τον μαρξισμό/κομμουνισμό και τον φιλελευθερισμό/καπιταλισμό. Παρ' όλη τη μεταξύ τους αντιπαλότητα, κομμουνισμός και καπιταλισμός (στην τρέχουσα ακραία εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού) μοιράζονται έναν κοινό παρονομαστή: είναι και οι δύο ιδεολογίες διεθνικές, κυρίως όμως υλιστικές. Αποθεώνουν την οικονομία και προάγουν τον οικονομισμό, μέσω του οποίου επιχειρούν να ερμηνεύσουν τα πάντα. Συνεπώς, απεχθάνονται αμφότερες τη φιλοπατρία και τα έθνη, τα οποία περιφρονούν ως δήθεν «τεχνητές ή φαντασιακές κοινότητες». Προτιμούν απάτριδες εργάτες/αγρότες ή ιδιώτες (απ' όπου η γνωστή ξένη λέξη idiots, δηλαδή ανόητοι) καταναλωτές αντιστοίχως. Τελευταία, ο ισλαμικός φονταμενταλισμός αρχίζει να απειλεί την έννοια του έθνους, με άδηλη ακόμη την έκβαση της νέας διαπάλης.
Ο Σαρλ ντε Γκωλ φέρεται να έχει πει με απόλυτη ευστοχία και γνήσια αριστοτελική «μεσότητα» ότι: «η τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η Αριστερά στρέφεται κατά του έθνους και η Δεξιά κατά του κράτους»! Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο ότι οι δυνάμεις που στρέφονται εναντίον του έθνους-κράτους είναι επίσης εχθρικές προς τη δημοκρατία, είτε άμεσα (μαρξισμός στην εφαρμοσμένη εκδοχή του, ισλαμισμός) είτε έμμεσα (νεοφιλελευθερισμός). Επομένως, όσοι πολεμούν το έθνος-κράτος στο όνομα της όποιας ιδεολογίας, εντέλει πολεμούν αναπόφευκτα και τη δημοκρατία, συνειδητά ή ασυνείδητα. Τούτο με αφορμή την εορτή της Εθνικής Παλιγγενεσίας και ειδικά τη διακοσιοστή επέτειο από την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, οπότε το ελληνικό έθνος εγκαινίασε τη σύγχρονη «Πολιτικήν αυτού Ύπαρξιν και Ανεξαρτησίαν», όπως ρητά διακηρύσσει το Προοίμιο του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος (Ιαν. 1822).
2. Έθνος και Δημοκρατία: σχέση αμφίδρομη και υπαρξιακή
Ασφαλώς η δημοκρατία παραμένει το βέλτιστο πολίτευμα. Η σχέση μεταξύ έθνους και δημοκρατίας είναι στενότατη, αληθινά υπαρξιακή. Μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: το έθνος καλλιεργεί τη δημοκρατία, αλλά η δημοκρατία υπουργεί το έθνος. Δεν υπάρχει στον σύγχρονο κόσμο δημοκρατία χωρίς έθνος-κράτος, όπως δεν υπήρξε στην αρχαιότητα δημοκρατία χωρίς πόλη-κράτος. Ακόμη και το ευρύτερο πολιτικό πείραμα όλων των εποχών, η Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν θα πάψει ποτέ να αποτελείται από έθνη-κράτη. Παρ' όλα αυτά, η Ιστορία έχει αποδείξει ότι – πάντοτε και παντού – όλα τα υπερεθνικά ή πολυεθνικά κρατικά μορφώματα, υπό οποιοδήποτε πολιτικό ή πολιτειακό μανδύα κι αν έχουν δομηθεί, τελικά ρέπουν σε αποσύνθεση και διάλυση. Τουναντίον, τα έθνη συνήθως επιβιώνουν, ή έστω μετασχηματίζονται, σπανίως όμως εξαφανίζονται.
3. Εθνική συνείδηση: από τις ΗΠΑ στην ΕΕ
Να λοιπόν γιατί οι ΗΠΑ, παγκόσμιο «χωνευτήρι λαών και πολιτισμών» (melting pot), επιχειρούν με συνέπεια και προσήλωση την καλλιέργεια στερεής εθνικής συνείδησης σε όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους τους: πολίτες, μετανάστες και πρόσφυγες. Διότι πρόκειται για ζήτημα επιβίωσης της ίδιας της ομοσπονδιακής Αμερικανικής Δημοκρατίας και όχι για στείρο εθνικισμό. Αντίθετα, σε ό,τι αφορά την ΕΕ θεωρούμε ως πιο ρεαλιστικό και εφικτό να μετεξελιχθεί κάποτε σε συνομοσπονδία – όχι ομοσπονδία – εντός της οποίας κάθε έθνος-κράτος θα συνεχίσει να διατηρεί τα ιδιαίτερα εθνικά και πολιτικά του χαρακτηριστικά στο πλαίσιο μιας όσο το δυνατόν ολοκληρωμένης ένωσης. Μιας ένωσης, όμως, που δεν θα καταργεί τη δημοκρατία σε εθνικό επίπεδο. Έτσι, προσδίδεται καινούργιο, καθαρά ευρωπαϊκό, περιεχόμενο στο επίσημο ρητό των ΗΠΑ «E pluribus unum» (Από πολλούς, ένας). Διότι, εάν χαθούν τα πλούσια από ιστορικής και πολιτιστικής απόψεως, ευρωπαϊκά έθνη, ίσως αναπόφευκτα εκλείψει και η δημοκρατία στην ευρωπαϊκή ήπειρο, από τη στιγμή που οι δύο έννοιες είναι αλληλένδετες μεταξύ τους.
4. Έθνος χωρίς Δημοκρατία και Δημοκρατία χωρίς Έθνος
Αρχικά ακούγεται κυνικό, αλλά αποτελεί πραγματικότητα: έθνος χωρίς δημοκρατία μπορεί να υπάρξει (τα σύγχρονα παραδείγματα πάμπολλα, π.χ. Κίνα και Ιράν, αρχαιότατα έθνη που ναι μεν είναι «republics» αλλά σίγουρα όχι «democracies») · δημοκρατία χωρίς έθνος είναι αδύνατον να υπάρξει (λ.χ. ΗΠΑ, Ελλάδα, ή ακόμη και η ΕΕ που κατεξοχήν απαρτίζει ένωση κυρίαρχων, δημοκρατικών εθνών-κρατών). Σε κάθε περίπτωση, πρωταρχική έννοια καθίσταται το έθνος, ενώ η δημοκρατία λειτουργεί και αποδίδει καλύτερα και πληρέστερα εντός του εθνικού πλαισίου. Υπ' αυτήν την έννοια, το έθνος καθίσταται απαραίτητη και βασική προϋπόθεση για τη δημοκρατία.
5. Διεθνείς περιπλοκές, Εθνικό συμφέρον και Ελληνική Δημοκρατία
Συνοψίζοντας, ως Έλληνες δημοκρατικοί πολίτες, υπερήφανοι για την εθνική μας καταγωγή εντός της πολυεθνικής Ευρωπαϊκής Ένωσης, προβληματιζόμαστε και ανησυχούμε για τις εξελίξεις και τις επιπτώσεις τους στο εξωτερικό και στο εσωτερικό μέτωπο. Από τη μία πλευρά, η εξελισσόμενη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας συνιστά – ανεξάρτητα από το μερίδιο ευθύνης των διάφορων πρωταγωνιστών για την έναρξή της – εισβολή στα εδάφη ενός κυρίαρχου και ανεξάρτητου έθνους-κράτους και καταπάτηση θεμελιωδών αρχών της διεθνούς έννομης τάξης. Μάλιστα, σε συνδυασμό με την απογοητευτική παράταση της πανδημίας του κορονοϊού, θέτει επιπλέον προκλήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο (οικονομική και ενεργειακή κρίση, γεωπολιτικές ανακατατάξεις, συστημική και αξιακή αποσταθεροποίηση, ηθική αλλοίωση). Από την άλλη, στην ελληνική πολιτική σκηνή διαπιστώνεται συχνά έλλειμμα στην επεξεργασία εθνικών στόχων και στη διατύπωση εθνικού οράματος σε συνεργασία και με το έτερο ελληνικό κράτος, τη μαρτυρική και διχοτομημένη Κύπρο. Δυστυχώς, οι ελλείψεις αυτές μάλλον θα εξακολουθήσουν να προκαλούν προβλήματα στη χώρα και στο έθνος, ενώ θα καθίστανται ενίοτε απειλή για την ποιότητα της δημοκρατίας μας.
Ορίστε γιατί «όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά», σύμφωνα με τον Εθνεγέρτη Μάρτυρα Ρήγα Φεραίο. Διότι έτσι σκέφτεται και δρα απαλλαγμένος από στερεότυπα, προκαταλήψεις ή ιδεοληψίες, οπότε μπορεί να διαχωρίσει, με βάση τη λογική, αυτό που είναι πρωταρχικό στην ιστορία του ανθρώπινου γένους: το βίωμα του «κοινωνείν» και του «ανήκειν» σ' έναν λαό ή σ' ένα έθνος. Δηλαδή σε μια μεστή νοήματος και περιεχομένου «χώρα» και «κοινότητα ανθρώπων/πολιτών», και όχι σε κάποιον άμορφο «χώρο» ή ετερόκλητο «πληθυσμό». Είμαστε λοιπόν Ευρωπαίοι γιατί πρώτα απ' όλα είμαστε Έλληνες, όχι το αντίστροφο!
