Συνάμα ήταν μια ποιμαντική ευκαιρία για να περνούν οι ιερείς από τα σπίτια και να ραντίζουν με αγιασμό ενοίκους και σπίτια, κάτι που περιοσίστηκε τα τελευταία χρόνια λόγω της πανδημίας, όμως αρχίζει δειλά-δειλά να επανέρχεται ως παράδοση και συμμετοχή. Το έζησα επανειλημμένα και το συνομολογώ με όλη την Εκκλησία, όπως το υποδείκνυε σε μαύρες συνθήκες ο άγιος Λουκάς Επίσκοπος Συμφερουπόλεως της Κριμαίας, Καθηγητής Πανεπιστημίου και πρωτοπόρος των μεταμοσχεύσεων από ζώο σε άνθρωπο, με την επίκληση μάλιστα της ιατρικής του επιστημονικής ταυτότητος, για την ιαματική σημασία της λήψης του Αγιασμού.
Η ονομασία του σημερινού εορτασμού παραπέμπει και στα φώτα, στις λαμπάδες για τις βαπτίσεις, που σε ανύποπτο χρόνο πολύ παλαιότερα τελούνταν επίσης τέτοια μέρα ή μάλλον την παραμονή της κυριώνυμης εορτής.
Με αυτήν την αίσθηση παραμονή της εορτής τελέσαμε τη θεία Λειτουργία και το Μεγ. Αγιασμό στην έδρα της Μητροπόλεώς μας και το εσπέρας προέστημεν πάλι σε εσπερινή εόρτια σύναξη με τους Κληρικούς μας στο πλατυνόμενο Πολύκαστρο, στον ιερό Ναό της Αγίας Τριάδος, ειπόντες τα προς εορτήν εφόδια.
Το πρωί πάλι, τελέσαντες τη θ. Λειτουργία και το Μεγ. Αγιασμό στο Μητροπολιτικό Ναό, μετέβημεν στο συντριβάνι της Γουμένισσας και κατόπιν στη γέφυρα του Αξιού όπου και ρίψαμε τον τίμιο Σταυρό, ώστε “και τα ποτάμια ύδατα να δεχθούν πάλι διά του Σταυρού την Πηγή”, τον Κύριο, τον Δημιουργό και Αναδημιουργό της νέας κτίσεως και ο Παράκλητος να κατέλθει αοράτως προς την κτίση διά τον συγκαταβάντα Σωτήρα.
Από τη λαογραφία στο νόημα της πίστης
Το ζήσαμε τόσοι προσιόντες, από των Αρχών του τόπου μας μέχρι των απλουστέρων και σμικροτέρων.
Όμως… Όμως, θα πρέπει να αναζητήσουμε σαν χριστιανοί το εννόημα και εμβίωμα της εορτής, για να την νιώσουμε και να την ζήσουμε με τον “μέσα άνθρωπο”, με τα εσώψυχά μας ή μάλλον με το νού μας καθαρμένο ή καθαιρόμενο από την τύρβη και αποδιδόμενο στη λατρεία του ζώντος Θεού.
Ένα τροπάριο των ημερών αυτών, τροπάριο ποιητικού διαλόγου με το Σωτήρα και Θεό μας Ιησού Χριστό, γράφει: «Έδειξες (Χριστέ μας) προηγουμένως στους προφήτες τα σύμβολα της μελλοντικής σου θεοφανέρωσης (στο Μωυσή με τη διάβαση της Ερυθράς, στον Ηλία και τον Ελισσαίο με τη διάβαση του Ιορδάνη. Τώρα πλέον, φανερώθηκες και με τις θεικές σου ενέργειες φανέρωσες τα άλλοτε κρυμμένα μυστήρια της αποκάλυψής σου και χάρισες στους ανθρώπους σήμερα (με τα Θεοφάνεια) τη θεική αναγέννηση».
“Σύμβολα πριν προφήταις παρέδειξας της σης Θεοφανείας·
νυν δε τα κεκρυμμένα ταίς ενεργείαις εγνώρισας επιφανείς μυστήρια,
ανθρώποις σήμερον νέμων θείαν αναγέννησιν»
(ωδή γ΄ από τον Κανόνα εν τοις Αποδείπνοις της Ε΄ Ιανουαρίου).
“Σήμερον Σάββατον μέλπω μέγα”!
Από την ακροστιχίδα ακόμη, αλλά και με τους σχεδόν πανομοιότυπους ειρμούς και τις παραπλήσιες σωτηριολογικές ποιητικές αφορμές, ο Κανόνας αυτός που ψάλλεται “εν τοις Αποδείπνοις” μας παραπέμπει προοιμιακά στο σωτήριο Πάσχα, του οποίου νέο σύμβολο και μυστηριακή μέθεξη τυγχάνει το Βάπτισμα. Το μυστήριο του Βαπτίσματος (και το συναπτόμενο μυστήριο του Χρίσματος) είναι μετοχή στην τριήμερη Ταφή και την Έγερση του Σωτήρος ως άνοιγμα μετοχής στη δωρεά του Αγίου Πνεύματος.
Διαβάζουμε λοιπόν στο Μηναίο μιάν εκπληκτικά “προχρονολογημένη” ακροστιχίδα: «Και σήμερον δε Σάββατον μέλπω μέγα» (Κανών Αποδείπνου Ε΄ Ιανουαρίου)!
Αναλογικά λοιπόν προς τη Μεγάλη Εβδομάδα και μάλιστα με το εσπέρας της Μεγ. Παρασκευής προ του Επιταφίου (όρθρος παννυχίδος Μεγ. Σαββάτου), αλλά και με το προοιμιακό μέρος της παννυχίδος της Αναστάσεως, ένας κανόνας τροπαρίων τόσο γνωστός στη μελωδία και την ειρμολογία του, ωσάν να επαναλαμβάνεται με άλλες (εισοδικές) ποιητικές εκφράσεις αυτές τις μέρες. Μεγάλη Εβδομάδα και Ανάσταση έρχονται στο παρόν του εορτασμού των Φώτων!
Τη Μ. Παρασκευή (Μ. Σάββατο αφ᾽ εσπέρας) και στην παννυχίδα της Αναστάσεως τα τροπάρια αναφέρονται στην εθελούσια σωτηριώδη αναστάσιμη κένωση της ταφής του Σωτήρος. Αναφέρονται στη θεοφανέρωση του Κυρίου, όπως την προφήτευσε ο Ησαίας ως προς τις αναστάσιμες και τις διανοιγόμενες εσχατολογικές συνέπειές της: π.χ. “αναστήσονται οι νεκροί και εγερθήσονται οι εν τοις μνημείοις και πάντες οι εν τη γη αγαλλιάσονται”.
Ο αυτουργός των Θεοφανείων και ο υπηρέτης
Την παραμονή των Φώτων τα τροπάρια (με την πανομοιότυπη ποιητική και μελωδική “φόρμα”) αναφέρονται επίσης στο ένα και ενιαίο γεγονός της θείας Οικονομίας, αλλά μιλούν για τις μεταβατικές σωτηριώδεις πράξεις του Χριστού μας από των Χριστουγέννων προς την Ανάσταση και συγκεκριμένα αναφέρονται στη Βάπτισή Του (στην δωρηθείσα ανακαίνιση των ανθρώπων διά Βαπτίσματος και Πνεύματος) και στην αποκάλυψή Του προς τον κόσμο από τον θεοπτικό Προφήτη και Πρόδρομο και Βαπτιστή Ιωάννη.
Ο Ιωάννης “είδε σχιζομένους τους ουρανούς και το Πνεύμα ωσεί περιστεράν καταβαίνον επί τον Βαπτιζόμενον”. Ο Ιωάννης άκουσε το γεγονός της αποκαλύψεως του σαρκωμένου Υιού από τον Θεό Πατέρα με την φωνή του Πατρός (την οποία “είλκυε” το Πνεύμα προς τον Βαπτιζόμενο). Ο Ιωάννης βλέποντας και βαπτίζοντας και υπηρετώντας με φόβο και τρόμο τον Θεό της αποκαλύψεως στην ενανθρωπισμένη παρουσία Του, μόνος αυτός έζησε τα Θεοφάνεια των Φώτων στη μετεχόμενη πληρότητά τους.
Ο μεν Κύριος τα ζούσε και τα φανέρωνε στην περιχωρούμενη και την οικονομούμενη πληρότητά τους, ως φυσικός Υιός του Πατρός και φυσικός περιχωρητής του περιχωρούμενου Πνεύματος. Ενώ ο Ιωάννης τα ζούσε στη μεθεκτή πληρότητά τους. Διότι είδε τέλειον άνδρα Εκείνον τον οποίο είχε γνωρίσει διά Πνεύματος, κυοφορούμενος ακόμη στην Ελισάβετ, κυοφορούμενον ακόμη εν Πνεύματι στην απειρόγαμη Θεοτόκο. Και δεν Τον ομολογεί μόνον τέλειο άνθρωπο, αλλά και τέλειο Θεό, όπως θεολογεί εισαγωγικά ο ευαγγελιστής Ιωάννης στο Ευαγγέλιό του. Ο πρόδρομος προφήτης Ιωάννης κατά τη Βάπτιση Τον είδε, Τον αναγνώρισε, Τον έζησε ομολογούμενον από τον Πατέρα και ομολογούμενον από το Πνεύμα. Και Τον κήρυξε στους Μαθητές του ως Μεσσία και προαιώνιο Θεό.
Ο Βαπτιζόμενος είναι ο Θεάνθρωπος, που προσέλαβε τέλεια την φύση μας, για να την κάνει στο πρόσωπό Του “οδό σωτηρίας”, “οδό θεώσεως”.
Η μετά-νοια ως ολοτελής αναζήτηση
Ο Ιωάννης είναι ―μετά την Παναγία μας― ο Προφήτης (το αιώνιο μεγάφωνο) αυτού του μυστηρίου. Χάρη στο Άγιο Πνεύμα, χάρη στη χαριτόδωρη συγκατάβαση του Βαπτιζομένου, χάρη στην ευδοκία του Πατρός που θέλησε να αποκαλύψει “εν φωνή” (άκτιστα ρήματα) τον Υιό Του ως Θεό μας, χάρη σ᾽ αυτό το ενιαίο μυστήριο της Τριαδικής θείας συγκαταβάσεως μέσα από την συγκατάβαση της θείας Ενανθρωπήσεως του Βαπτιζομένου, ο Ιωάννης έζησε ―όσο γινόταν στα όρια της δικής του φθαρτής ανθρωπινότητος― το μυστήριο της σωτηρίας, το μυστήριο της εν Χριστώ τελειώσεως του ανθρώπου, το μυστήριο της εν Χριστώ αναπλάσεως όλης της κτίσεως.
Και το έζησε ο Ιωάννης ―μέσα στη δική του ανθρώπινη σμικρότητα και θεοσφράγιστη τελειότητα― μετέχων καθ᾽ εαυτόν υπέρ όλης της ανθρωπότητος και υπέρ όλης της φύσεως.
Προδρομικά και προφητικά ο Ιωάννης κήρυσσε τη μετά-νοια, όχι μια ηθική απλώς μετάνοια, αλλά την αναγωγή του νού των ανθρώπων στο πρόσωπο του ερχόμενου Λυτρωτή, την επιστροφή τους στην κατάσταση της καθαρτικής σχέσης με το Θεό Λόγο, πολύ περισσότερο από ο,τι αρχικά στον Παράδεισο. Πως θα το κατόρθωναν οι άνθρωποι της εποχής του και οι κατοπινοί μέχρι εμάς σήμερα; Πιστεύοντας και ενωμένοι με το Χριστό, όπως Τον ομολόγησε ο Θεός Πατήρ και Τον εσφράγισε βεβαιωτικά το Άγιο Πνεύμα.
῞Οσο θεολογικό και ακατόρθωτο φαίνεται αυτό στο σκοτισμένο λογισμό μας, όμως στην πραγματικότητα της χριστο-ενώσεως και χριστο-κοινωνίας και χριστο-λατρείας και χριστο-πιστότητος δεν είναι δύσκολο. Διότι ο τρόπος και ο δρόμος είναι ο Χριστός, ο Χριστός που φανερώθηκε στα Θεοφάνεια τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, ο Μόνος Σωτήρας-Λυτρωτής-Ευεργέτης.
Από τη χριστωνυμία στη χριστοφορία
Ο πολιτισμός της Ρωμιοσύνης, που έκτιζε για αιώνες έμψυχες και άψυχες Αγια-Σοφιές και ΑγιοΤόπους και Άγια-Όρη απ᾽ άκρου εις άκρον (και δεν παύει να τα κτίζει σήμερα στην Αφρική και στην Αμερική και όπου γης, έστω και συνεσταλμένα)… αυτός ο πολιτισμός μελωδούσε την αγιοπνευματική χαρά του και γλυκαινόταν παρ᾽ όλες τις ιστορικές του οδύνες, αναγόμενος διά των μελών του στην κοινωνούμενη θεοφανία του Χριστού.
Όποιος χαίρεται το ζώντα Θεό, παρόλο που χαίρεται και με τις δωρεές Του (του κόσμου, της κτίσης όλης, της συνανθρωπότητος), αυτός αρέσκεται να ομολογεί διά βίου και διά λόγων και έργων την κοινωνούμενη ζωοποιό αποκλειστικότητα του Τριαδικού Θεού, το κάνει στιχούργημα και μελώδημα. Κάτι σαν αυτό π.χ. που το συνήθιζε εν μέρει ο άγιος Νεκτάριος στις αρχές του παρελθόντος αιώνος με τις αδελφές Θεοδοσία, Θεοδούλη και πάλι Θεοδοσία κ.ο.κ. Κάτι σαν αυτό που ζει γνωστό γυναικείο Μοναστήρι επί δεκαετίες στη δεύτερη Μεγαλόνησό μας, υπό την θεόφωτη καθοδήγηση άλλοτε του αγίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτη, ώστε να προτιμά στις μοναχές να δίδονται ονόματα με πρώτο συνθετικό το “θεο-” (Θεοξένη, Θεοκτίστη, Θεοδούλη, Θεοδοσία, Θεοδώρα, Θεοφανώ κ.α.).
Θέλω να πω ότι η φερόμενη επωνυμία του λατρευομένου Θεού στη σύνθεση των μοναχικών ονομάτων (η χριστωνυμία είτε η θεωνυμία) συνιστά αυτομάτως μιάν ακουστική και καρδιακή και έννουν υπόμνηση διαρκούς αναγωγής στη θεοφανία του Κυρίου μας, πρόταγμα ζωής και αναφοράς.
Είναι αυτό που μας λείπει σαν μετανεωτερική παγκόσμια κοινωνία με πολιτισμική πρόοδο ασύλληπτα προχωρημένη σε διαγνωστικά και διαχειριστικά άλματα προς τον πυρήνα και την έκταση και το νόημα της κτίσης όλης. Μια “πρόοδο” ικανή να προκαλεί κρίσεις οικολογικές και κρίσεις πανικού ανθρωπολογικές, ανίκανη όμως να αντιπαλαίσει τις συνέπειες της φθοράς σε ανθρώπους και στην υπόλοιπη δημιουργία.
***
Για άλλη μια χρονιά τα Θεοφάνεια μας ανάγουν στο ρεαλισμό της ύπαρξής μας, είμαστε θεόκτιστοι, θεοδημιούργητοι. Μας ανάγουν στη ρωμαλεότητα της πίστης στον αληθινό Θεό της ιστορικής και της διαρκούς εκκλησιαστικής αποκαλύψεως.
Το φετινό συλλογικό άνοιγμα σ᾽ αυτόν τον εορτασμό των Θεοφανείων είθε να μας χαρίσει και την αίσθηση της ευφρόσυνης κοινωνίας και ομολογίας του Θεανθρώπου Κυρίου μας Ιησού Χριστού.
† Ο Γουμενίσσης, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου Δημήτριος
