Ήταν τα χωριά Αμπελόφυτο (Μουρσαλή), Κυδωνιά (Κοτσαλάρ) και Κλειστό (Μουσγαλή). Τα χωριά αυτά βρίσκονταν στην ανατολική πλευρά της οροσειράς των Κρουσίων μεταξύ των χωριών Ποντοκερασιάς και Ελληνικού. Ήταν από τα πρώτα ομαδικά εγκλήματα που διέπραξαν οι Γερμανοί κατά άμαχου πληθυσμού στην ηπειρωτική Ελλάδα και δυστυχώς παραμένει ακόμα άγνωστο στο ευρύ κοινό.
Από τον Ιούλιο του 41 δημιουργήθηκε η πρώτη στην ηπειρωτική Ελλάδα ανταρτοομάδα, ο ‘’Αθανάσιος Διάκος’’ που δραστηριοποιήθηκε κυρίως στον ορεινό όγκο των Κρουσίων του νομού Κιλκίς. Η ομάδα ανέπτυξε έντονη δράση. Έλληνας συνεργάτης των Γερμανών ενημερώνει τους κατακτητές ότι ‘’τα χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό λειτουργούν σαν βάσεις των ανταρτών και οι κάτοικοι κατέχουν όπλα και συμμετέχουν στις αντάρτικες ομάδες’’.
Ήταν 25 Οκτωβρίου του 1941 ημέρα Σάββατο όταν οι ναζιστές με ισχυρές μηχανοκίνητες δυνάμεις εισέβαλαν ταυτόχρονα και στα τρία χωριά. Ερεύνησαν όλα τα σπίτια, διαχώρισαν τους άνδρες και έδωσαν στα γυναικόπαιδα προθεσμία μιας ώρας να φύγουν για το Λαχανά. Τον ανδρικό πληθυσμό τον εκτέλεσαν στις πλατείες και τα τρία χωριά τα έκαψαν και τα ισοπέδωσαν.
Ήταν το τρίτο ολοκαύτωμα που διέπραξαν οι κατακτητές σε σύντομο χρονικό διάστημα. Προηγήθηκαν αντίστοιχες ομαδικές εκτελέσεις στα Άνω και Κάτω Κερδύλια στις 17 Οκτωβρίου 1941 με 222 εκτελεσθέντες και το Μεσόβουνο Κοζάνης στις 23 Οκτωβρίου 1941 με 165 εκτελεσθέντες. Πρόκειται για τα πρώτα ολοκαυτώματα στην Ευρώπη.
Για το ολοκαύτωμα των τριών χωριών του νομού μας γράφτηκαν πολλά κείμενα με λεπτομέρειες και πρόσωπα. Ο λόγος που κατέθεσα κι εγώ την δική μου σύντομη περιγραφή είναι για να αναδείξω ένα στοιχείο που συνδέει την γενέτειρά μου που είναι τα Διαβατά Θεσσαλονίκης με ένα από τα τρία μαρτυρικά χωριά.
Οι οικογένειες των γυναικόπαιδων που διέφυγαν περιπλανήθηκαν σε διάφορες περιοχές. Σταδιακά, από το 1950 μέχρι το 1966, κάποιες απ’ αυτές τις οικογένειες από το χωριό Κλειστό οι οποίες αρχικά είχαν εγκατασταθεί στο Μελισσοχώρι (Μπάλτζα) ήρθαν για μόνιμη εγκατάσταση στα Διαβατά. Είναι οι οικογένειες Τριανταφυλλίδη (δυο οικογένειες), Σαϊβανίδη (μία οικογένεια), Μουρατίδη (δυο οικογένειες), Καρυπίδη (μία οικογένεια), Χαλκίδη (μία οικογένεια).
Το 2009 με πρωτοβουλία των οικογενειών αυτών, στο νέο νεκροταφείο των Διαβατών δημιουργήθηκε μνημείο στο οποίο τοποθετήθηκαν τα οστά των εκτελεσθέντων που μεταφέρθηκαν από τον τόπο της εκτέλεσής τους. Στο μνημείο είναι καταγραμμένα τα ονόματα των εκτελεσθέντων. Από το 2009, την πλησιέστερη προς την 25η Οκτωβρίου Κυριακή, διοργανώνεται μνημόσυνο στο μνημείο και ακολουθούν εκδηλώσεις στα Διαβατά ως ημέρα μνήμης του ολοκαυτώματος.