Οι βιβλιοθήκες των Μονών
Είτε στην Ευρώπη είτε στην Ανατολή, ανέκαθεν υπήρχαν βιβλία σε κρυμμένες βιβλιοθήκες. Όπως η κρυμμένη βιβλιοθήκη στο Σαίντ Γκάλεν στην Ελβετία, των Βενεδικτίνων στην Γερμανία, το Αρμενικό Μοναστήρι των Μικχιταριστών στην Ιταλία και η βιβλιοθήκη του Βατικανού. Μέχρι την εφεύρεση της τυπογραφίας, η αναπαραγωγή των βιβλίων γινόταν από μοναχούς στα μοναστήριαΜ’ αυτόν τον τρόπο οι Μονές αφενός εξασφάλιζαν έσοδα και αφετέρου κατάφερναν να διασφαλίσουν την διάσωση κάποιων βιβλίων μέχρι τις μέρες μας.                 Στη Μονή των Μικχιταριστών μέχρι και τα τέλη του 18ου αιώνα γράφηκαν τούρκικα θεατρικά έργα με Αρμενικά γράμματα, τα οποία παίχτηκαν σε φεστιβάλ των Βενεδικτίνων(1) .       Στις μέρες μας (πλην των παραπάνω), υπάρχουν και άλλες Μονές, κάτοχες αξιόλογων βιβλιοθηκών. Φυσικά πλάι σ’ αυτές τις θετικές εργασίες, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πάπυροι στους οποίους γράφηκαν με το χέρι κείμενα από πλευράς ανθρώπων της χριστιανικής θρησκείας, μετά το ξεθώριασμα τους, ξαναχρησιμοποιήθηκαν για την γραφή του Ευαγγελίου ή άλλων θρησκευτικών κειμένων. Αυτό άλλως τε είναι και  μια από τις αιτίες για τις οποίες φτάσανε στις μέρες μας πολλά γραπτά έργα από την αρχαία εποχή. Εξ αιτίας της βελτίωσης της τεχνικής, κατορθώθηκε ώστε κάποια σβησμένα κείμενα παλαιών παπύρων να ξαναεμφανιστούν στην αρχική τους μορφή και μ’ αυτόν τον τρόπο, πετύχαμε να έχουμε στα χέρα μας τα αρχικά κείμενα, έστω κι αν ο αριθμός τους είναι μικρός.                            Στις Μονές δεν αναπαραγότανε γραπτά μόνο βιβλία. Ετοιμαζότανε οι πάπυροι στους οποίους θα γραφόταν τα βιβλία, σχεδιαζότανε οι εικόνες των βιβλίων σε μικρογραφία , τα αρχικά και ακριανά γράμματα, γίνονταν με γράμματα καλλιγραφίας και στο τέλος τα βιβλία αυτού, ιδιαίτερα μετά τον 9ο αιώνα, εβιβλιοδετούντο ως «κώδικες» όπως τα σημερινά βιβλία.
Μέτα γινόταν το εξώφυλλο (καπάκι) του βιβλίου. Οι μοναχοί σ’ αυτή τη δουλειά είχανε γίνει μαστόροι. Ο Μ. Ιλίν για το θέμα αυτό λέγει  « Κάποιες φορές ο μοναχός, έπαιρνε το δέρμα ενός μοσχαριού και χωρίς την βοήθεια οποιουδήποτε τρίτου, κατόρθωνε να φτιάξει έναν γραμμένο όμορφο έγχρωμο τόμο(2) ».      Μπορεί να ειπωθεί ότι στην Ευρώπη, καθόλο το Μεσαίωνα, οι Μοναχοί, την υπόθεση γραφής βιβλίων, την είχαν μονοπωλήσει. Δεν αναπαρήγαγαν μόνο έγγραφα και βιβλία, αλλά στόλιζαν τα βιβλία αυτά με έγχρωμες μικρογραφίες που η ομορφιά τους θάμπωνε το μάτι. Αυτές οι μινιατούρες που γράφηκαν πάνω σε παπύρους και τα διακοσμημένα χειρόγραφα που σώζονται  μέχρι τις μέρες μας, είναι ανυπολόγιστης αξίας. Με λίγα λόγια αυτοί οι μοναχοί που έκαναν δουλειά τους την καλλιγραφία, το στόλισμα και την διακόσμηση των βιβλίων, τις μικρογραφίες, τις φιγούρες και την βιβλιοδεσία των τόμων, το όλο έργο τους το μετέτρεψαν από επάγγελμα σε τέχνη. Ιδιαίτερα στον 9ο και 10ο αιώνα, είτε σε μεγάλο, είτε σε μικρό μοναστήρι, ένα δωμάτιο για γράψιμο (scriptorium) βρισκότανε οπωσδήποτε(3).                 Μετά τα μέσα του 15ου αιώνα, με την εφαρμογή της λινοτυπίας, άρχισαν σιγά σιγά τα βιβλία να αυξάνουν. Στην αρχή η εκκλησία και τα μοναστήρια αντιτάχθηκαν στην εκτύπωση βιβλίων. Στην Ευρώπη, και η πνευματική elite ήταν της ιδίας άποψης. Τα εκτυπωμένα βιβλία δεν ήταν τόσο όμορφα και ποιοτικά καλά, όσο τα χειρόγραφα. Ακόμη, οι διοικούντες, οι εκκλησίες και τα πανεπιστήμια, για να εμποδίσουν την πώληση εκτυπωμένων βιβλίων, δεν έδιδαν χώρο στους πωλητές. Για το λόγο αυτό, τα πρώτα βιβλία που εκτυπώθηκαν στην Ευρώπη, πωλήθηκαν από πλανώδιους πωλητές. Αργότερα όμως με την ποιοτική βελτίωση της εκδόσεως, κάμφθηκε αυτή η αντίσταση και όπως γνωρίζουμε ακόμη και οι Μονές σήμερα διαθέτουν εκτυπωτικές εγκαταστάσεις. Εκτύπωσαν βιβλία και άρχισαν να εμπλουτίζουν τις βιβλιοθήκες τους με μεγάλη ταχύτητα. Σήμερα στις βιβλιοθήκες γνωστών μοναστηριών υπάρχουν σε πολύ μεγάλο αριθμό βιβλία που εκτυπώθηκαν στα παλιά χρόνια(4).

     Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΒΑΖΕΛΩΝΟΣ          Οι πιο γνωστές παλιές βιβλιοθήκες της Τραπεζούντος είναι αυτές τις οποίες μετέφεραν οι Κομνηνοί, όταν φεύγοντας από το κέντρο του Βυζαντίου την Κων/πολη, τις πήραν μαζί τους για να τις γλυτώσουν από τις λεηλασίες των Σταυροφόρων της Δ΄ Σταυροφορίας.     Την περίοδο εισβολής των Ρώσων  (1916-1918) σύμφωνα με τα όσα γράφει ο επιστήμονας Uspenski ο οποίος είχε έρθει στην  Τραπεζούντα, για αρχαιολογικές έρευνες, στις πιο φημισμένες βιβλιοθήκες τις Τραπεζούντος , υπήρχαν βιβλία και μινιατούρες τα οποία είχαν γραφεί στους 8-9 αιώνες. Αυτές οι μινιατούρες (μικρογραφίες) ήταν σχετικές με τα θέματα των βιβλίων, και πρόσθεταν σ’ αυτά πλούτο και χρώμα.                              Στην βιβλιοθήκη του Κράτους που ίδρυσαν οι Κομνηνοί στη Τραπεζούντα (Αυτοκρατορία Τραπεζούντος) και η οποία βρισκόταν στο παλάτι, στις εκκλησίες και τα μοναστήρια υπήρχαν παλαιά βιβλία. Το πιο γνωστό από αυτά ήταν το Ευαγγέλιο, το οποίο είχανε φέρει από την βιβλιοθήκη της Κων/πολης και ήτανε διακοσμημένο με αξιόλογες μικρογραφίες (μινιατούρες). Στο Ευαγγέλιο αυτό που αποτελείτο από 15 φύλλα ήταν καταχωρημένες οι εικόνες της Παναγίας, του Ιησού, κάποιων Αποστόλων και η απεικόνιση κάποιων θαυμάτων όπως την μετατροπή του νερού σε οίνο(5).                              Από τα τρία μεγάλα Μοναστήρια της Ματσούκας  (Macka) το αρχαιότερο είναι η Μονή Ιωάννου Βαζέλωνος . Βρίσκεται σε απόσταση 14 χιλιομ. από την Μάτσκα και ανήκει διοικητικά στα όρια της Κοινότητας Κιρεμιτλί  (Kiremitli). Σύμφωνα με κάποιες πηγές , φέρεται να ιδρύθηκε το 270 μ.Χ .Στην πραγματικότητα εκείνα τα χρόνια ο Χριστιανισμός δεν είχε έρθει ακόμη στην περιοχή της Μάτσκας . Η διάδοση του Χριστιανισμού στη Μάτσκα , σύμφωνα με γραπτές πηγές εγγίζει τον 6ο με 7ο αιώνα. Το μοναστήρι που υπάρχει στις μέρες μας κατά περιόδους επιδιορθώθηκε (επισκευάστηκε). Για παράδειγμα είναι καταγεγραμμένο ότι το έτος 644 μ.Χ. επιδιορθώθηκε από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό και εμπλουτίσθηκε η βιβλιοθήκη του(6).                 Υπάρχουν μερικοί οι οποίοι υποστηρίζουν ότι το Μοναστήρι, την σημερινή του μορφή πήρε τον 13ο αιώνα, μετά δηλαδή την ίδρυση το 1204 της Τραπεζουντιανής Αυτοκρατορίας(7)             Η Μονή Βαζέλωνος είχε την θρησκευτική διοίκηση όλων των εκκλησιών που απλωνότανε στα ρέματα μεταξύ  Χαμψίκιοϊ (Hamsikoy) και Μούλακα (Mulaka). Για το λόγο αυτό η σημασία της μονής είναι πολύ σπουδαία για τα χωριά της δικαιοδοσίας της, επειδή εκεί ετηρούντο τα σχετικά έγγραφα.                 Είναι γνωστό ότι στη Μονή Βαζέλωνος υπήρχαν πολύτιμα έγγραφα (Acta Vazelon) σχετικά με την ιστορία του τόπου και τις εθνικές δομήσεις κατά τον 13ο -15ο αιώνα. Τα έγγραφα αυτά δημοσιεύτηκαν στην Ρωσία το 1927, όπου πιθανόν να είχαν φυγαδευτεί τα χρόνια της εισβολής (1916-1918).              Από τα έγγραφα αυτά, τα οποία δημοσίευσαν οι Uspenski και Benesevic, μαθαίνουμε ότι στην περιοχή αυτή ήρθαν και εγκαταστάθηκαν Τούρκοι, Βούλγαροι, Άραβες, Μογγόλοι κλπ. Ένα τμήμα αυτών ήτανε Χριστιανοί και Εβραιότουρκοι.              Στην Τουρκία, τα έγγραφα της Μονής Βαζέλωνος μόλις τελευταία κυκλοφόρησαν στην Τουρκία, στην Τουρκική γλώσσα αλλά με Ελληνικά γράμματα (Αλφάβητο)(8).                 Σύμφωνα με τα έγγραφα Βαζελώνος και κατά μία σκέψη του Ilyas Karagoz, η Μονή Βαζελώνος κατά την περίοδο του Βυζαντίου, ήτανε Μονή για τους Χριστιανούς τούρκους της περιοχής Μάτσκας. Κατά τον  Karagoz ήταν Μονή των Αζέρων, οι οποίοι κατά τον 7ο αιώνα είχανε μπει στην υπηρεσία του Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ηράκλειου. Από τις 40.000 των Αζέρων στρατιωτών, οι οποίοι ήτανε Τουρκικού γένους, οι 20.000 είχανε εγκατασταθεί στην περιοχή της Μάτσκας. Το όνομα του βασιλιά των Αζέρων από «Zaboulon» έγινε «Vazelon» και στη συνέχεια έγινε το όνομα της Μονής(9). Σε έγγραφα και τετράδια που τηρούσαν στη Μονή Βαζέλωνος, βρίσκουμε πολύτιμες πληροφορίες για τους Χριστιανικούς  Λαούς που ζούσαν στην περιοχή. Στις μέρες μας κάποιοι επιστήμονες, ερεύνησαν και εκτύπωσαν (εξέδωσαν) τα τετράδια αυτά(10).  Η Μονή Βαζελώνος, μεταξύ των Μονών της Ματσούκας, δεν ήτανε μόνο η πιο παλαιά, αλλά και η πιο πλούσια. Σύμφωνα με τα γραφόμενα και η Μονή της Παναγίας Σουμελά, χτίσθηκε με έσοδα αυτής της Μονής(11).             Και η βιβλιοθήκη της Μονής Βαζέλωνος όπως και οι βιβλιοθήκες των λοιπόν μοναστηριών της Μάτσκας, πριν την Ανταλλαγή, στην περίοδο εισβολής των Ρώσων και κατά την περίοδο της Ανταλλαγής διαλύθηκε. Μέρος των βιβλίων βγήκε εκτός χώρας. Και από αυτά τα βιβλία που φυγαδευτήκαν στο εξωτερικό, εξ’ όσων μπορούμε να αντιληφθούμε, μέρος μόνο αυτών διαφυλάχθηκε. Ειδικά τα « Έγγραφα της Συμφωνίας Βαζέλωνος» που είναι σχετικά με την κοινωνική, πολιτική και οικονομική ιστορία της Μάτσκας, αφαιρέθηκαν από τους Ρώσους στην Τραπεζούντα και μεταφέρθηκαν, με την φυγή τους το 1918, στην Ρωσία. Ένα μέρος αυτών των εγγράφων που διαφυλάχθηκαν στην Αγία Πετρούπολη όπως και παραπάνω ελέχθη, δημοσιεύτηκαν το 1927 στη Ρωσία εκ μέρους των Uspenski και  Benesevic.                Επίσης και η βιβλιοθήκη του Τραπεζούντιου Καρδινάλιου ο οποίος έζησε τον 15ο αιώνα, υπήρξε στον καιρό της πολύ σπουδαία. Την βιβλιοθήκη του αυτή ο Βησαρίων την δώρισε στο Κράτος της Βενετίας. Ο ίδιος του, πέθανε το έτος 1472(12).              Το Μοναστήρι Βαζελώνος, το επισκέφθηκα το 2012. Οι εξωτερικοί τοίχοι της Μονής και μία μικρή εκκλησία υπάρχουν ακόμη. Οι εικόνες των τοίχων και της οροφής της εκκλησίας είναι χαραγμένες και χαλασμένες. Τα ξύλινα μέρη της Μονής, δεν υπάρχουν. Ξηλώθηκαν και συγκεντρώθηκαν σε μία άκρη του δαπέδου. Θάναι πολύ καλό να γίνει ορθή συντήρηση με τις πέτρες και τα άλλα υλικά που έπεσαν από τους τοίχους, πριν αυτά χαθούν τελείως. Η επισκευή της αρχαιότερης Μονής της Μάτσκας και θα διασώσει το κτήριο και θα διασφαλίσει την δυνατότητα όσων νοιάζονται να γνωρίσουν ένα ιστορικό κτήριο. Κι αυτή η δραστηριότητα θα φέρει ζωντάνια (κινητικότητα) στον θρησκευτικό τουρισμό.

ΜΟΝΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΡΙΣΤΕΡΕΩΤΑ
(Kustul Monastiri)
 Η Μονή Γεωργίου Περιστερεώτα είναι στο χωριό Κουστούλ (Kustul) σημερινό Σιμσιρλί (Şimşirli) Κτίσθηκε σ' ένα λόφο που κοιτάζει προς το Ρέμα Κουστούλ.                  Ονομάζεται και Μονή Γρηγορίου Περιστερά δηλ. Μονή του προφήτου Ηλιού. Λέγεται ότι χτίσθηκε το 752 μ.Χ
Η Μονή Περιστερεώτα το έτος 1203 λεηλατήθηκε. Αργότερα, εγκαταλείφθηκε. Μετά πάλι το 1393 ξαναήκμασε.
Αν συγκρίνουμε την Μονή Περιστερεώτα με άλλα Μοναστήρια της Ματσούκας, υπήρξε αρκετά άτυχο Μοναστήρι.
Οι Οσμανοί, μετά την άλωση της Τραπεζούντος, δεν άγγιξαν, το Μοναστήρι αυτό. Μάλιστα επι Μπαγιαζίτ II, κέρδισε και κάποια προνόμια. Βέβαια το 1483 σε μία φωτιά, η βιβλιοθήκη της Μονής έγινε στάχτη. Όμως το 1493 το Μοναστήρι ξαναζωντάνεψε και δόθηκε το δικαίωμα να εισπράττει φόρους από την περιοχή δικαιοδοσίας του. Το μοναστήρι, το 1904 ξανακάηκε. Μετά όμως για τρίτη φορά επανακατασκευάσθηκε. Κι αυτή τη φορά, με την Ανταλλαγή του 1923 εγκαταλείφθηκε οριστικά.          Στο παραπάνω διάστημα, δώδεκα (12) πολύτιμα χειρόγραφα, μέρος των οποίων ήταν του 10ου αιώνα, καταστράφηκαν ολοσχερώς. Το Μοναστήρι υπάρχει στις μέρες μας, αλλά είναι ερείπιο. Η δε εκκλησία του χάθηκε εντελώς.
Κρίνοντας από τα έγγραφα, η βιβλιοθήκη της Μονής Περιστερεώτα, δεν ήταν τόσο  πλούσια όσο των άλλων δύο (2) μονών.    Τα χειρόγραφα βιβλία της βιβλιοθήκης, κατά την περίοδο των πυρκαγιών των πρώτων χρόνων και εξ αιτίας των γεγονότων της Ανταλλαγής, έπαθαν μεγάλες ζημιές.
 Τα ξύλινα μέρη της Μονής Περιστερώτα, δουλεύτηκαν πάρα πολύ καλά. Οι έσω τοίχοι της Μονής, ήταν στολισμένοι με νωπογραφίες με αποσπάσματα από το Ευαγγέλιο. Ήταν ένα κτίσμα επηρεασμένο από την τεχνική του Καυκάσου. Μέσα από το Μοναστήρι κατ' ευθεία προς την κοιλάδα με τούνελ υπήρχε ένας δρόμος. Αυτό το τούνελ με τον καιρό γέμισε με χώμα.
Το Μοναστήρι του Γεωργίου Περιστερεώτα, τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα τα χρόνια της εισβολής των Ρώσων (1916-1918)  και μετά, βοηθούσε τους Έλληνες (Ποντίους) αντάρτες της Σάντας. Μετά το 1923 και την εγκατάλειψη της Μάτσκας από τους Ρωμιούς, χρυσοθήρες, κατά την αναζήτηση θησαυρών, γκρέμισαν το Μοναστήρι. Στις μέρες μας, είναι ένα ερείπιο.

Συνεχίζεται.
Στο επόμενο¨Η βιβλιοθήκη της Μονής Παναγίας
Σουμελά, Παρατηρήσεις και βιβλιογραφία