Τετάρτη, 25 Δεκεμβρίου 2024, 4:24:04 μμ
Σάββατο, 22 Οκτωβρίου 2022 14:02

Ολιστικός και (υπο)λογιστικός λόγος

Γράφει ο Νίκος Κωνσταντινίδης, Εκπαιδευτικός - συγγραφέας.

Η χρήση του ορθού λόγου στην αρχαία ελληνική σκέψη ήταν άκρως σημαντική: ''Τω πείθεσθαι τω αργώ λόγω και τω Θεώ ταυτόν εστί'' λέει ο Πλάτων (Κριτίας 40). Την  άποψη αυτή απηχεί  αργότερα και η ευαγγελική ρήση του Ιωάννη: ''Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και ο Θεός ην ο Λόγος''.


Η  θεοποίηση του λόγου ως έλλογου στοιχείου, είναι εγνωσμένη από ta παλιά χρόνια,  γεγονός που το μαρτυρούν τα αμέτρητα μνημεία του γραπτού λόγου, που μας συγκινούν σε κάλλος και ομορφιά: ''Δος μοι Λόγον, Λόγε μη σιγών παρέλθεις με'', λέει ο Υμνωδός τη Μεγάλη εβδομάδα,  υψώνοντας το λογικό σε θεϊκό, μέσα από μια άρτια λεκτική συμπύκνωση του λόγου.
Επειδή ο σαφής λόγος είναι και σοφός, καθώς ''σοφόν  το σαφές'' τινές «υπολογιστές» και της ρητορικής τέχνης παραχαράκτες, επινόησαν την αοριστολογία  μέσω μιας πυθιακής  εκφοράς του λόγου, τύπου ''ήξεις–αφίξεις'', δίνοντας στα λεγόμενα δίσημη σημασία. Έτσι, από τον πυκνό, τον λαγαρό λόγο, τον διακριτό σε διαύγεια και ενάργεια, περνάμε στον ασαφή κι αμφίσημο, μετατρέποντας τον λόγο σε λόγια και την τέχνη του λόγου σε λεκτικό κατασκεύασμα.
Στόχος σε ένα διάλογο είναι η αναζήτηση της αλήθειας, προς όφελος της δημοκρατίας και τηςκοινωνίας. Όπου τα   φραστικά κλισέ και τα λεκτικά τερτίπια αλλοιώνουν το λόγο, πλήττεται η αλήθεια. Το  φαινόμενο αυτό αφορά στον πολιτικάντικο λόγο, στον οποίο ο χυμός της αλήθειας χάνεται μέσα σε λεκτικά νεφελώματα μακρολογίας, δίχως να απαντά σε κύρια ζητήματα.   
Άλλο είδος λόγου είναι ο τεχνοκρατικός λόγος. Ο εξειδικευμένος λόγος που αντικαθιστά την πολιτική άποψη με την τεχνοκρατική. Είναι ο εξεζητημένος λόγος από (αυτο)προσδιοριζομένους ως προοδευτικούς. Από κάποιους που, από τη μια, για να καταδείξουν τη λαϊκότητά τους επικαλούνται το στίχο του Ρίτσο,  «και να αδερφέ μου που μάθαμε να κουβεντιάζουμε ήσυχα κι απλά», κι από την άλλη, αν είναι να ωφεληθούν προσωπικά, ουδόλως τους ενοχλεί η συντηρητικότητα, όπως είδαμε στην κυβέρνηση της μνημονιακήςσυνεργασίας που είχε ως αρχή διορισμού το σύστημα «3-2-1»...
Άλλο είδος λόγου είναι ο υπερβολικός λόγος, όπου με πολλά λόγια λέμε λίγα, κόντρα στο πνεύμα του ρητού: «Μὴ ἐν πολλοῖς ὀλίγα λέγε, ἀλλ΄ ἐν ὀλίγοις πολλά". Επίσης, ο μανιχαϊστικός λόγος, σύμφωνα με τον οποίο η αλήθεια είναι μία, άσπρη ή μαύρη. Είναι ο ανελαστικός, ο ξύλινος λόγος, όπου τα πάντα έχουν δύο αδιασταύρωτες όψεις.
Σύνηθες είδος λόγου είναι ο απατηλός λόγος,  Ο λόγος που αντί να φωτίζει, συσκοτίζει τα γεγονότα. Που μεγεθύνει τα ασήμαντα και  ελαχιστοποιεί τα σημαντικά. Που μετατρέπει την αλήθεια σε ψέμα και το ψέμα σε αλήθεια, μέσω των καλά πληρωμένων ΜΜΕ.
Ο τηλεθεατής εθισμένος από το όπιο του φανατικού λόγου αφομοιώνει «αμασητί» τα τηλεοπτικά μηνύματα μέσα από έναν τέλειο μηρυκασμό, στερεότυπων εκφράσεων καθώς αγνοεί ότι ''Λόγος άνευ λόγου κενός εστί''. Διότι, ο άνθρωπος που έχει να πει σημαντικά πράγματα, μιλά λακωνικά.  ''Χρη σιγάν ή κρείσσονα σιγής λέγειν''. Καλύτερα να σιωπάς, αν δεν έχεις να πεις κάτι καλύτερο από τη σιωπή,  λέει ο Πυθαγόρας.
Δεν υπάρχει λέξη, αλλά ούτε και φράση που να μην απεικονίζεται μέσα της το ύφος και το ήθος του καθενός. Που να μην  φαίνεται η σκέψη του και να μην αποκαλύπτεται ο χαρακτήρας του. Και όπως λέει το ρητό ''Ανδρός χαρακτήρ- γιατί όχι και γυναικός θα πρόσθετα εγώ- εκ λόγου γνωρίζεται''. 
Τέλος, ένα κείμενο δεν κρίνεται μόνο από αυτά που διαφαίνονται ανάμεσα στις γραμμές του, αλλά και από αυτά που κρύβονται πίσω από αυτές, ειδικά όταν ο λόγος είναι διατυπωμένος σε  τρίτο πρόσωπο της  γραμματικής. Όταν αντί για οριστολογία χρησιμοποιεί την αοριστολογία αξιοποιώντας φράσεις ερμαφρόδιτες, που εκφυλίζουν το λόγο σε λόγια και την φραστική ύλη σε εκφραστική ιλύ.