Οι δυναστικές έριδες του 14ου αιώνα που συγκλόνισαν το Βυζάντιο και υπέσκαψαν το κύρος του είχαν άμεσο αντίκτυπο και στη Θράκη, πεδίο μαχών των αντιμαχομένων δυνάμεων, προετοιμάζοντας το έδαφος για την κατάκτηση από τους Οθωμανούς.
Το 1341 ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Ιωάννη Κατακουζηνού και του ανηλίκου Βασιλέα Ιωάννη του Ε΄. Άρχισαν αχαρακτήριστες ενέργειες οι οποίες αποβήκαν καθοριστικές και καταδικαστικές για το μέλλον ολόκληρης της Θράκης. Ο Κατακουζηνός ζήτησε τη βοήθεια του Τούρκου Σουλτάνου Ορχάνπουήταν παντρεμένος με την αδελφή του Θεοδώρα.
Κατέφθασαν στη Θράκη 6.000 Τούρκοι μισθοφόροι υπέρ του Κατακουζηνού οποίος επιβλήθηκε στους αντιπάλους του και κατέλαβε το Θρόνο ως Ιωάννης ο ΣΤ΄. Οι Τούρκοι παρέμειναν στη Θράκη είδαν και έζησαν την αποδιοργάνωση του Βυζαντίου.
Όσο άντεχε η Θράκη άντεχε και η Βασιλεύουσα. Το 1348 μ.Χ. Εισέβαλαν για πρώτη φορά οι Τούρκοι στη Θράκη. Κατέλαβαν την Τζύμη το 1352 και την Καλλίπολη το 1354. Ηττήθηκαν όμως από τον αυτοκρατορικό στρατό και αποσύρθηκαν προσωρινά.
Το 1361 όμως επανέρχονται και πάλι και καταλαμβάνουν το Διδυμότειχο και την Αδριανούπολη. Η πτώση της Αδριανούπολης το 1362 συγκλόνισε τον Ελληνικό κόσμο όσο τον συγκλόνισε και η πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Η λαϊκή μούσα θρήνησε το κούρσος της Αδριανούπολης:
Τα αηδόνια της Ανατολής και τα πουλιά της Δύσης
Κλαίγουν αργά, κλαίγουν ταχιά, κλαίγουν το μεσημέρι
Κλαίγουν την Αδριανούπολη την πολύ κουρσεμένη
Όπου την εκουρσέψανε τις τρεις γιορτές του χρόνου
Του Χριστουγέννου για κερί, και του Βαγιού για Βάγια
Και της Λαμπρής την Κυριακή για το Χριστός Ανέστη…
(Θρήνος της Ανατολικής Θράκης)
Με την μάχη του Έβρου (Μαρίτσας) το 1371 στην οποία νικήθηκαν οι Χριστιανοί ηγέτες των Βαλκανίων σφραγίστηκε η κατάκτηση της Θράκης η οποία ολοκληρώθηκε το 1375 ανοίγοντας νέα σελίδα στην ιστορία της.
Οι Οθωμανοί άρχισαν τον εποικισμό της Θράκης με χιλιάδες Γιουρούκων και άλλων Τουρκομάνων που μετέφεραν από τα βάθη της Ασίας, αλλοιώνοντας άμεσα τη δημογραφική σύνθεση με εκτοπισμούς Θρακών και καθιερώνοντας πρωτεύουσα τους την Αδριανούπολη. Σύντομα κατέλαβαν ολόκληρη τη Θράκη και επεκτάθηκαν δυτικά σε όλα τα Βαλκάνια ( οι Σέρβοι και Βούλγαροι ηγεμόνες υποτελείς στο Σουλτάνο) και ανατολικά έως την Κριμαία. Ακολουθούν Σκλαβιά, παιδομάζωμα, εκτοπισμοί Ανατολικο-Θρακιωτών, εξισλαμισμοί και γενοκτονίες.
Οι Αυτοκράτορες της Κωνσταντινούπολης κλείστηκαν στα τείχη της Πόλης και περίμεναν το μοιραίο. Τα λάθη, οι έριδες και ο τυφλός φανατισμός, ο ανταγωνισμός και η ακαμψία των ενωτικών και ανθενωτικών της Εκκλησίας στοίχισαν το χαμό της Θράκης και αργότερα της Κωνσταντινούπολης. Οι επόμενοι ήταν οι Τελευταίοι αυτοκράτορες της Πόλης οι οποίοι δεν είχαν τη βοήθεια της δύσης, δεν είχαν τη δύναμη και τα μέσα να αμυνθούν και μοιραία υποκύψανε στην Τουρκική Λαίλαπα.
Το 1453 , 29 Μαΐου ημέρα Τρίτη οι Τούρκοι ολοκληρώνουν την κατάληψη της Θράκης με την Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία έσβησε μετά από 1123 χρόνια δράσης και άμυνας. Διοικήθηκε σύμφωνα με το Ρωμαϊκό σύστημα και Δίκαιο, με Ελληνικό πολιτισμό και την Ελληνική γλώσσα και με την Ορθόδοξη Χριστιανική Θρησκεία. Έδωσε πολιτισμό στη Δύση και διέδωσε τον χριστιανισμό στους Σλάβους και τους Ρώσους συντελώντας τοιουτοτρόπως στην ένωση όλων των Ρωσικών Λαών.
Η πτώση της πρωτεύουσας του Ελληνισμού, από το 324 μέχρι το 1453 μ. Χ. , είναι γεγονός κοσμοϊστορικής σημασίας. Τα βαθύτερα αίτια της πτώσης του Βυζαντίου είναι πολλά και σύνθετα και δεν είναι σκοπός του αφιερώματος αυτού να αναλυθούν, πρέπει ν’ αναζητηθούν εις την όλη κοινωνική και πολιτική σύνθεση του βυζαντινού κόσμου. Σε γενικές γραμμές μπορούν να συνοψισθούν:
1 Στον προϊόντα οικονομικό μαρασμό από τη δημιουργία φεουδαλικού συστήματος, το οποίο εξαφάνισε την ελεύθερη αγροτική ιδιοκτησία και καταπίεζε του πληθυσμούς της υπαίθρου.
2. Στην επίδραση του «καλογερισμού» του άγονου και στείρου που μετέθετε τις ανθρώπινες επιδιώξεις εις τα μετεγκόσμια.
3. Στην εξασθένιση του στρατού, την
απώλεια του της κυριαρχίας των θαλασσών.
4. Στη χαλάρωση του ήθους, ιδιαίτερα μετά την 4η Σταυροφορία.
5. Η διχόνοια, οι έριδες, οι δολοπλοκίες και οι στάσεις, τη στιγμή που τους περιέσφιγγε εχθρός οργανωμένος και αδυσώπητος. . Από τους 93 Αυτοκράτορες το ένα τρίτο αναφέρονται ως σφετεριστές της εξουσίας που ενέσπειραν τη διχόνοια και τις έριδες. Αυτό δελέασε βόρειους, νότιους, δυτικούς και ανατολικούς οι οποίοι επιδόθηκαν σε ληστρικές και φονικές επιδρομές εις βάρος του Βυζαντίου και ειδικά της Θράκης. Σλάβοι, Βούλγαροι, Άβαροι, Ρώσοι, Φράγκοι, Καταλανοί, Άραβες, Τούρκοι και άλλοι, λεηλάτησαν, καταστρέψανε, σκοτώσανε και κατέλαβαν εδάφη της Θράκης όπου ορισμένοι είναι ακόμη καταπατητές.
Χάρις στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο ολόκληρος ο ιστορικός εκείνος κόσμος χάθηκε από το προσκήνιο της Ιστορίας με τραγικό μεγαλείο, χωρίς το θέαμα που παρουσίασε η πτώση της Ρώμης. Η λαϊκή μούσα τραγούδησε και θρήνησε την Πόλη την αγαπημένη, δημιούργησε λαϊκά αριστουργήματα και στιχουργικά και ιδιαιτέρως μουσικά.
Γιατί πουλί μ’ δεν κελαιδείς.. (θρήνος της Ανατ. Θράκης)
Γιατί πουλί μ’ δεν κελαηδείς, πως κιλαηδούσες πρώτα;
Για πως μπουρώ να κελαηδώ, πως κιλαηδούσα πρώτα;
Με κόψαν τα φτερούδια μου, με πήραν τη λαλιά μου
Μας πήρανε την Πόλη μας, και κλαίει η καρδιά μου…
Το πλήγμα για τον Ελληνισμό ιδιαιτέρως υπήρξε βαρύτατο. Τη θέση ενός λαού μεγάλης πολιτιστικής δύναμης, κατέλαβε άλλος λαός που δεν ήταν σε θέση να αφομοιώσει και να συνεχίσει τον υπάρχοντα πολιτισμό. Ολόκληρη η περιοχή της εγγύς Ανατολής βυθίστηκε σε μεσαιωνική βαρβαρότητα. Είναι μεγάλο το κενό, ιστορικό, κοινωνικό, πολιτιστικό που φαίνεται μέχρι σήμερα, σε σχέση με τη δημιουργία της Αναγέννησης στην υπόλοιπη Ευρώπη στην οποία συνέβαλλαν αποφασιστικά Βυζαντινοί λόγιοι που κατέφυγαν στη Δύση.
Ο Ελληνισμός μολονότι ταπεινωμένος και υπόδουλος, όχι μόνο δεν εξαφανίστηκε, όπως πολλοί έσπευσαν να πιστέψουν, αλλά διατήρησε τη δύναμη της πίστης για μελλοντική απελευθέρωση…
Πηγές, βοηθήματα:
1. Αλησμόνητες πατρίδες (αρχεία Θρακικής Εστίας Θεσσαλονίκης).
2. Η Θράκη κατά την Βυζαντινή περίοδο: Σταυρούλας Δαδάκη Δ/ντριας 12ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
3. Αρχείον του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού - Εταιρεία Θρακικών Μελετών. Παπαχριστοδούλου Πολύδωρος, 1886-1967.
Στο επόμενο: η Θράκη κατά την Τουρκοκρατία.